Thúc đẩy phát triển công nghiệp năng lượng: Thay đổi để lớn mạnh

Tổng công ty cổ phần Dịch vụ kỹ thuật dầu khí Việt Nam bàn giao sản phẩm cho khách hàng Hoàng Long JOC tại dự án Tê Giác Trắng.

Việc tìm hướng đi phù hợp trong phát triển các nguồn năng lượng, vừa bảo đảm ổn định sản xuất, kinh doanh, vừa nâng cao năng lực tự chủ, luôn là nỗi trăn trở của các doanh nghiệp trong nước, nhất là trong bối cảnh nguồn việc ngày càng thu hẹp. Nhiều doanh nghiệp đã mạnh dạn đầu tư, xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo của đơn vị, hướng tới “công nghệ lõi” nhằm bắt kịp xu thế phát triển.

Coi trọng khâu thiết kế

Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Công nghiệp-Năng lượng quốc gia Việt Nam (PVN) Phan Tử Giang nhận định, dù giữ vai trò Tổng thầu EPC, song phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam chỉ quẩn quanh các phần việc giản đơn như xây dựng, lắp đặt (có giá trị gia tăng thấp nhất). Trong đầu nhiều “ông chủ”, dường như vẫn chưa xác định phải giữ bằng được “bộ não” về thiết kế, một số tuy đã nhìn ra điểm yếu cốt tử đó, thậm chí cử cán bộ, kỹ sư đi học tập kinh nghiệm nhưng chưa xây dựng thành chiến lược bài bản, tính “thực chiến” còn yếu cho nên hiệu quả đem lại chưa cao.

Tại dự án Tổng thầu EPC năng lượng đầu mối, nếu giữ được “chìa khóa” thiết kế thì chắc chắn sẽ tối ưu hóa được phần mua sắm, từ đó có cơ hội tăng năng lực chế tạo, nâng cao tỷ lệ nội địa hóa thiết bị. Ngoài những “công nghệ lõi” nước ngoài không cho phép tiếp cận, còn lại phần lớn công nghệ phụ trợ hay bản vẽ, kiểu dáng thiết bị, doanh nghiệp trong nước hoàn toàn có thể tiếp cận, chuyển giao được, nếu hợp đồng có yêu cầu, điều kiện ràng buộc về chuyển giao công nghệ. Đáng tiếc, tại nhiều dự án năng lượng trọng điểm, những điều khoản ràng buộc nhằm hỗ trợ doanh nghiệp trong nước chưa được đặt ra đúng tầm.

Theo nhận định của các chuyên gia năng lượng, việc tham gia sâu vào khâu thiết kế thiết bị chính của dự án năng lượng thời gian qua chưa đạt hiệu quả mong muốn do nhiều nguyên nhân. Một số doanh nghiệp cử nhân sự đi đào tạo ở nước ngoài, song về nước lại không có “đất dụng võ” do nguồn việc phập phù, cơ chế đấu thầu không hỗ trợ doanh nghiệp tham gia những công trình tương tự. Các cơ quan quản lý cần nghiên cứu, học hỏi và áp dụng kinh nghiệm của Trung Quốc trong triển khai các dự án năng lượng. Đơn cử, khi đấu thầu dự án nhiệt điện than, Trung Quốc yêu cầu đối tác nước ngoài chuyển giao từng bước công nghệ nhà máy, sau 4-5 dự án, doanh nghiệp trong nước hoàn toàn có thể làm chủ công nghệ. Trên cơ sở đó, Chính phủ hỗ trợ mạnh mẽ để doanh nghiệp nghiên cứu, sáng tạo công nghệ mang thương hiệu riêng.

Tổng Giám đốc Tổng công ty LILAMA, ông Nguyễn Văn Hùng cho biết, đơn vị đang tập trung xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo nhằm thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, bảo đảm phát triển bền vững. Vấn đề này không mới, nhưng hiện tại đang là thời điểm chín muồi khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Cùng với nghị quyết về phát triển doanh nghiệp nhà nước chuẩn bị ban hành, Tổng công ty sẽ có đủ cơ sở thúc đẩy mạnh mẽ khâu nghiên cứu và phát triển (R&D), nâng cao tỷ lệ nội địa hóa thiết bị, sẵn sàng tham gia sâu hơn vào các dự án năng lượng trọng điểm.

Tháo gỡ “nút thắt”

Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam (VAMI) Lê Văn Tuấn, để nền kinh tế quốc gia phát triển ổn định, cần phải tập trung sản xuất hàng hóa và ngành cơ khí-chế tạo chính là “bệ đỡ” của cả nền kinh tế. Tuy nhiên, lâu nay, lĩnh vực này dường như bị xem nhẹ và lúc này chính là “thời điểm vàng” để thay đổi tư duy, hình thành hệ thống các giải pháp, cơ chế, chính sách phù hợp hỗ trợ doanh nghiệp cơ khí-chế tạo, tạo nguồn công việc, thị trường cho doanh nghiệp có điều kiện cạnh tranh, phát triển.

Theo đó, Nhà nước cần có quy định, yêu cầu bắt buộc, rõ ràng về tỷ lệ nội địa hóa thiết bị, chuyển giao công nghệ đối với các dự án, công trình về năng lượng. Các dự án sử dụng vốn đầu tư công cần tách phần công việc trong nước có thể đảm nhận được để đấu thầu trong nước. Cùng với đó, Nhà nước có chính sách ưu tiên, hỗ trợ về thuế thu nhập doanh nghiệp, tiền thuê đất, không “cào bằng” như với các doanh nghiệp khác vì đặc thù ngành cơ khí-chế tạo là ngành công nghiệp nền tảng, đòi hỏi nguồn lực đầu tư lớn, có tính dài hạn và tỷ suất lợi nhuận thấp.

Hiện nay, các quốc gia có xu hướng đầu tư, hình thành những tổ hợp, trung tâm sản xuất chíp bán dẫn, trung tâm dữ liệu lớn (BigData), đòi hỏi nguồn điện năng lớn và ổn định trong quá trình vận hành.

Tiến sĩ Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tư vấn của Thủ tướng Chính phủ cho rằng, các dự án đầu tư công thường phát sinh vấn đề điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư, do phải qua nhiều trình tự, thủ tục và giá nguyên, vật liệu biến động liên tục, cũng như ách tắc trong khâu thanh toán,... “Do đó, để nhà thầu yên tâm thi công, cần thiết phải xây dựng cơ chế giá tiệm cận biến động thị trường và áp dụng cơ chế giá tại thời điểm giao hàng. Điều quan trọng nhất là kiểm soát tốt chất lượng thiết bị, công trình và bám sát tiến độ triển khai dự án”, Tiến sĩ Nguyễn Đức Kiên nhấn mạnh.

Các doanh nghiệp xây lắp, năng lượng đang hết sức kỳ vọng Nghị quyết số 70-NQ/TW sẽ “cởi trói” về cơ chế, chính sách, giúp doanh nghiệp tăng năng lực tự chủ, tham gia sâu vào các dự án năng lượng đầu mối, đáp ứng yêu cầu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Tổng Giám đốc Tổng công ty cổ phần Dịch vụ kỹ thuật dầu khí Việt Nam (PTSC) Trần Hồ Bắc cho rằng, bên cạnh nỗ lực tự thân của doanh nghiệp, Nhà nước cần sớm hoàn thiện khung pháp lý, cơ chế, chính sách ổn định và dài hạn cho phát triển năng lượng, nhất là các công trình điện gió ngoài khơi, LNG và năng lượng tái tạo, cũng như xây dựng cơ chế thử nghiệm cho các dự án năng lượng mới, tạo điều kiện để doanh nghiệp Việt Nam tiên phong áp dụng và hoàn thiện mô hình. Đồng thời, phát triển trung tâm công nghiệp năng lượng và hậu cần kỹ thuật, tận dụng lợi thế hạ tầng sẵn có để hình thành chuỗi cung ứng nội địa; thúc đẩy hợp tác quốc tế, chuyển giao công nghệ, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, kết nối hiệu quả giữa doanh nghiệp-viện nghiên cứu-trường đại học,…

Các doanh nghiệp xây lắp, năng lượng đang hết sức kỳ vọng Nghị quyết số 70-NQ/TW sẽ “cởi trói” về cơ chế, chính sách, giúp doanh nghiệp tăng năng lực tự chủ, tham gia sâu vào các dự án năng lượng đầu mối, đáp ứng yêu cầu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Bộ Chính trị yêu cầu trong năm 2025 phải hoàn thành tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế cản trở sự phát triển của ngành năng lượng, “chắp cánh” cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, ứng dụng khoa học-công nghệ để phát triển nhanh và bền vững; từng bước làm chủ công nghệ hiện đại, công nghệ năng lượng nguyên tử, tiến tới tự chủ sản xuất được phần lớn các thiết bị năng lượng phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu cả về công nghệ và thiết bị.

Bài và ảnh: XUÂN THỦY, HOÀNG ANH

( Theo nhandan.vn)